ቋንቋ ትግርኛ፡ ኣብ ኤርትራን ኢትዮጵያን ይዝረብ። ብመሰረት ‘ሴማውያን ቋንቋታት’ ዝኣርእስቱ መጽናዕታዊ ጽሑፍ፡ ድሕሪ ቛንቋታት ዓረብኛን ኣምሓርኛን፡ ክሳብ ሓሙሽተ ሚልዮን ህዝቢ ዚዛረቡዎ፡ መበል ሳልሳይ ደረጃ ዚስራዕ፡ ካብቶም ዝዓበዩ ስድራ-ቤታት ሴማውያን ቋንቋታት ምዃኑ ተሰኒዱ ይርከብ (ስቴፋን ወኒንገር)። ቋንቋ ትግርኛ ኣብ ኤርትራን ኣብ ኢትዮጵያ ድማ 9 ሚልዮን ዚኣኽሉ ተዛረብቲ ከም ዘለውዎ Wekipidia ኣብ 2011–2012) ገጻቱ ኣስፊርዎ ኣሎ። ኣብ ኣጠቓቕማን ኣደማምጻን ከኣ፡ ከም ጂኦግራፍያውያን ከባቢታት ኪፈላለ ይርአ ።

ካብዚ ብዘይምሕድግ፡ ቶማስ ሬፐር ኬን (2000) እውን፡ ቋንቋ ትግርኛ ምስ ወላዲታ ቛንቋ ግእዝ ይዅን ትግረ ኸም ኣካል ሰሜናዊ ሴማዊ ቛንቋ ይምደብ ምዃኑ የስምር። ቋንቋ ትግረ ኸኣ፡ እቲ ብዝበዝሑ ተቐማጦ ገማግም ቀይሕ-ባሕሪ (ሰሜን ካብ ምጽዋዕ)፡ ሰሜን ካብ ውሽጢ ከረን፡ ብዝለዓለ ድማ ብዓብለልቲ ነበርቲ ኤርትራውያን ምዕራባዊ መታሕት ይዝረብ። ኣብ ኤርትራ፡ ቋንቋ ትግርኛ ዝዓበየ እዩ። ኣብ ኢትዮጵያ ድማ፡ ቋንቋ ትግርኛ፡ኣብ ወረዳ ትግራይ (ዓጋመ፡ ሓርማት፡ ገራልታ፡ ተምቤን፡ እንደርታ፡ ወገራት፡ ሽረ፡ ኣድያቦ)፣ ኣብ ጸግዒ ትግራይ ምስ ዚዳወብ፡ ወረዳ ጐንደር ከኣ፡ ኣብ ዎልደባን ጸለምቲን ይዝረብ።ካብዚ ዚነቅል፡ ገለ ተመራመርቲ፡ ቋንቋ ትግርኛ ንኤርትራን ንሰሜን ኢትዮጵያን (ትግራይ) ዚውክሉ ኽልተ ጕሉሓት ላህጃታት ይርከቡዎ ምዃኖም ይኣምኑ።

ኣብ 1400 ዓመተ-ካርሎ ኮንቶሮሲኒ ምህረት ከኣ፡ ኣብ ዋዕላ ደብረሃይቅ (ወሎ)፡ ሓደ ጕጅለ ኻብ ተሳተፍቱ ቛንቋ ትግርኛ ይዛረቡ ኸም ዝነበሩ፡ ሰነዳት ታሪኽን ብራናታትን ይምስክሩ። ሽዑ፡ ንፈለማ ግዜ፡ ቋንቋ ትግርኛ ርእሱ ወኪሉ ቐሪቡ ዚብሉ ጭብጥታት ከኣ ይቐርቡ (ስብሃቱ ገብረሚካኤል /1989/፤ ምዕቡል ትግርኛ፣ ገጽ 10)።እምብኣር፡ ዘገምታዊ ምዕባለ ስነ-ጽሑፍ ልሳነ-ትግርኛ፡ ብሕልፊ ሕግታት ስርዓታት እንዳ’ባ፡ ከም ስርዓት ኣድከመ-ምልጋእ (1467-1477)፡ ሎጐ-ጭዋ (1484)፡ ደቅ-ተሽም (1681-1688)፡ ምዔም-መሓዛ (1750-1770)፡ ለጐ-ሳርዳ ብቛንቋ ትግርኛ ድሕሪ ምስናዶም፡ ህይወት ክዘርእ ጀመረ (መጽናዕቲ ቛንቋ ትግርኛ፣ ከማሁ)። ብመሰረት መጽናዕቲ ተመራማሪ ኣማኑኤል ሳህለ (1982)፡ ኣብዞም ጥንታውያን ሰነዳት ትግርኛ’ዚኣቶም፡ ብፍላይ ፊደላት ‘ሽ፡ ጀ፡ ዠ፡ ኘ’ ብህየት ኣይርከቡን (ሓጺር ታሪኽን ምዕባለን ቋንቋ ትግርኛ)። ኣብ ኣጋ መወዳእታ 19 ኽፍለ-ዘመን ከኣ፡ ካብ ብራናታትን ኢደ-ጽሑፍን ተላቒቑ፡ ኣውራ ኣብ 1863 ብሳላ ካቶሊካውያን፣ ብ1885 ድማ፡ ብሓልዮት ሚስዮናውያን ንማሕተም ዕድል ረኸበ። ኣብ 19 ኽፍለ-ዘመን ዝተቐልቀሉ ቐዳሞት ድርሰታት ቋንቋ ትግርኛ፤ ‘ብዛዕባ ውግእ ዓዲ-ቀለቶ፤ ብግዜ ሃጸይ ቴድሮስ ንሓንቲ ጓል ዝተደርፈላ ደርፊ፤ ብዛዕባ ደጃት ዳንግሽ ዝተደርሰ ግጥሚ፤ መጽሓፍቲ ሕጋጋት፤ ባህልታት ዝተፈላለዩ ዓሌታት ዚገልጹ ጽሑፋት ምንባሮም፡ ጥንታውያን መጽናዕትታት የረጋግጹ። ገለ ተመራመርቲ፡ ቋንቋ ትግርኛ ንኤርትራን ንሰሜን ኢትዮጵያን (ትግራይ) ዚውክሉ ኽልተ ጉሉሓት ላህጃታት ይርከቡዎ ምዃኖም ይኣምኑ።

ብዘይካዚ ገለ ሒደት መጽናዕትታት ከም ዘተንብሁዎ እውን ብተዛማዲ፡ ላህጃ ትግርኛ-ኤርትራ፡ ኣብ ልዕሊ ላህጃ ትግርኛ/ትግራይ ከም ወድዓዊ (De facto) ትግርኛ ብምዃን፡ ትእምርቲ (Standard) ቛንቋ ዀይኑ ኺዕብልል ይርአዩ። {ደርፋታት ኮነ ስነ-ጥበባዊ ስርሓት ትግርኛ ናይ ኤርትራን ንሰሜን ኢትዮጵያን ትግራይ ምዕዛብ ይካኣል ። ምናልባት ገለ ኽፋል ካብ ምኽንያታት ዕብለላ ቛንቋ ትግርኛ ላህጃ-ኤርትራ ድማ፡ ብፍላይ ህዝቢ ትግራይ ምስ ህዝቢ ኣምሓራ ዘሎዎ ጥቡቕ ቅርበት ምዃኑ ይግመት ። ቋንቋ ኣምሓረኛ ንዘመናት ኺዝረበሎምን ኪጽሓፈሎምን ስለ ዝጸንሐ ክኸውን ይኽእል።

"ኣቦዋት ትግርኛ ድማ "ንቋንቋ ትግርኛ" ብዓቢኡ ኢዮም ገዲፎምልና" ፡፡ ንሕና'ከ ታይ ኣበርኪትና ከም ተዛረብቲ ትግርኛ መጠን? ዝሓለፈ ዘመናት እኮ ኣብ ውግኡን ወረ ውግኡን ኢና ጸኒሕና፥ ሕጂ ድማ ኣብ ስደት ፋሕ ኢልና ብምህላውና ቋንቋና ባህልና ፋሕ ካይጠፍኡ ዘስግኣሉ በጺሕና ኣለና ክንብል ካይንደፍር፥ ክንደይ ንፍዓት መንእሰያት ድማ ብመጽሓፍትን ካልኡን ትልኽ ከብልዎ ይቃለሱ ብምህላዎም ተዳኺሙ ኣይንብልን ኢና ፡፡ ንሕና'ከ? ከም ዝመስለኒ ወላሓንቲ ኢዩ ክከውን መልስና ፡፡ ምስ Technology ጽብቅ ዝምድና ዘለዎ፥ ቅድሚ ሕጂ Tigrinya Dictionary ሚሂዝልና ዝነበረ Kiflay ሓውና ፥ ሕጂ ድማ ቋንቋና ሃብታም ኢዩ: ተዋዳዳሪ ክገብሮ ናብ Google ክጽዕኖ ተበጊሱ ኣሎ። Wikipedia ኩልና ከም እንፈልጦ ኣዝዩ ብዙሑ ዝኾነ ጽሑፋት ዝርከብ መርበብ ሓበሬታ'ዩ። ደስ ዝበልካ ኣርእስትን ታሪኺ ፍሉጥት-ሰባትን ክተንብበሉ ትኽእል ፕሮግራም እዩ ። ናይ ዊኪፐዲያ ጽሑፋት ውልቀ-ሰባት እዩም ዘእትውዎ ዘመዓራዎን። ኣዝዩ ብዙሕ ሙሉኡ ሓሳብ ብምህላው እተን ማሽናት ነቲ ሙሉኡ ሓሳብ ተማሂረን ንኽትርጉሙ ዓቢ ሓገዝ ይህብ ማለት እዩ፡ ስለዚ ድማ እቶም ግዜ ሂብና ኣብ Facebook ብዛዕባ ዝተፋላለዩ ውልቀሰባት ንጽሕፎ፥ ኣብ Wikipedia እንተ ንጽዕኖ ዚያዳ ሓጋዚ ሙኾነ።

ብፍላይ እቶም ቋንቋ ትግርኛ ናብ Goole ካኣቱ ንደሊ ሰባት ፡፡ እቶም ዓበይቲ ጽሓፍትና ጋዘጠኛታትን ድማ እንተስ ተሻሪኹኹም ፡ እንተ ብውልቅኹም ከም ባዓል Blogን ዝተፋላለየ Website ክጥቀሙ ጽብቅ ኢዩ ጽሕፍኩም፡ኣብ Google Search ኢልና ክንረኽቦ ንኽእል ከሙኡ ጽሑፍኩም ይዕቀበልኩም ። ከምኡ'ድማ ምስ Technology ቅርበትና ምውሰኸ ዝብል ሪኢቶ ኣለና ።

ንግዙኡ ግን ……… ከምዚ ኣብ ስእሊ ትሪኢዎ ዘለኩም ጌርኩም፥ኣብ Google:Google Translate ኢልኩም Search ብምባል ኣብዚ ኣኽቢበላ ዘለኩ Feedback ትብል ዘላ ኣቲኩም፥ ነዚ ኣብ ታሕቲ ብEnglish ተጻሒፋ ዘላ Copy Past በልዎ ። ቋንቋና ትግርኛ ምስቶም መዛኑኡን የሕዋቱን ስድራ 'ሴማውያን ቋንቋታት’ ተሰሪዑ ናዕና ብዝግባኡ ምስ ዓለም ከራኽበና ………………………………………… Hey , Tigrinya language is spoken in Eritrea and north Ethiopia by about 15 million. At the moment there are of Tigrinya speakers across the globe. Since most of the people are refugees there are a lot of translated words from different languages in the web. Also there are a lot of article and ancient books. Now a lot of the Tigrinya community are struggling to find translation product and it would be appreciated if google can add Tigrinya language to the list of google translation languages.

ብ ፊሊ